نقش داروسازان در تشخیص زودهنگام ام اس

◀ واقعیت این است که داروسازان شاغل در داروخانه ها، در دسترس ترین دانش آموختگان رشته های پزشکی برای عموم مردم هستند.

کافی است کســی دوروبرش را نگاه کند، قدم به اولین داروخانه ای که دید بگذارد و سراغ مسوول فنی داروخانه را بگیرد تا بتواند از مشــاوره رایگان یک فرد متخصص بهره مند شود.

گذشته از مصائب و مشکلات متعددی که سهل الوصول بودن استفاده از خدمات مشاوره ای داروسازان برای مسوولان فنی و موسسان داروخانه ها ایجاد کرده و بررســی آن بر عهده انجمن های صنفی داروســازان است، این نوع استفاده از مشاوره داروسازان مسوولیت حرفه ای و شخصی سنگینی بر عهده آنها می گذارد؛ مسوولیتی که کسب مهارت های لازم برای شرح حال گیری از بیمار در موارد نه چندان معدودی تشخیص بیماری و سپس قرار دادن بیمار در مسیر صحیح تشخیص و درمان از جمله ضروریات آن هستند.

یکی از بیماری هایی که در سال های اخیر بسیار شایع شده است و تشخیص زودهنگام آن می تواند به انجام اقدامات پزشکی لازم و جلوگیری از پیشرفت سریع بیماری کمک کند ام اس است. بیماران زیادی هســتند که با دیدن علائم اولیه این بیماری که غیراختصاصی و ناآشنا هستند برای مشاوره به داروخانه ها مراجعه می کنند و شاید آشنایی داروسازان با این علائم بتواند به تشخیص سریع تر بیماری آنها کمک کند. در این مقاله با این علائم آشنا می شوید.

ام اس چطور شروع می شود؟

اگرچه عامل اصلی بروز ام اس روشن نیست اما به نظر می رسد که مجموعه ایا ز عوامل وراثتی و محیطی در بروز این بیماری موثر باشند.

◼◼◼ عوامل وراثتی

هنوز هیچ ژن مشــخصی که باعث بروز ام اس باشد شناخته نشده است اما به نظر می رسد که بعضی افراد آمادگی بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. وجود خانواده هایی که بیــش از یک نفر فرد مبتلا به ام اس در آنها هست شــاهد دیگری بر احتمال دخیل بودن وراثت در بروز این بیماری است.

◼◼◼ عوامل محیطی

مشاهدات نشان می دهد که بیشتر مبتلایان به ام اس در مناطقی از زمین که دور از خط اســتوا هســتند زندگی می‌کنند؛ برای مثال این بیماری در کشورهایی مانند اکوادور و مالزی دیده نشده است، اما مبتلایان زیادی در بریتانیا، کانادا، کشــورهای اسکاندیناوی و نیوزیلند وجود دارند. دلایلی برای ابتلای افراد ساکن در مناطق دورتر از استوا نام برده شده اند از جمله:

• ویروس‌ها: یکی از عواملی که ممکن است در بروز ام اس موثر باشد آلودگی با باکتری ها یا ویروس هاست؛ برای مثال امکان دارد آلودگی با ویروس اپشــتین بار (عامل تب گراندولار ) در دوران کودکی، به بروز ام اس کمک کند. البته این تئوری هنوز به اثبات نرســیده است
• ویتامین D: یافته های جدیدی هم هستند که کمبود ویتامین D را در بروز ام اس موثر می دانند. از آنجا که ما بیشتر ویتامین D مورد نیاز مان را از نور خورشید به دست می آوریم و ساکنان مناطق قطبی تر و دورتر از استوا به مقدار کمتر در معرض نور خورشید هستند، ممکن است این عامل هم در بروز ام اس موثر باشد.

ام اس با بدن چه می کند؟

ام اس نوعــی بیماری اســت که سیســتم اعصاب مرکــزی را درگیر می‌کند. همان طــور که به خاطر دارید نورون هایی با اکســون های بلنــد برای انتقال ســریع تر پیام های عصبی از یک غشای چربی به نام میلین پوشیده شــده اند تا پیام های عصبی به جای انتقال مســتقیم در طول غشــا به شــکل پرشی از روی میلین منتقل شــوند و زودتر به مقصد برسند.

در بیماری ام اس سیســتم ایمنی بدن انسان غشای میلین را به عنوان عامل خارجی شناســایی کرده و آنتی بادی هایی علیــه آن تولید می‌کند که به تدریج باعث تخریب میلین شــده و انتقال پیام های عصبی را با مشکل مواجه می‌کند؛ در نتیجه پیام های عصبی دیرتر از آنچه باید به مقصد می رســند و در مواردی قبل از رسیدن از بین می روند. به موازات از بین رفتن غشای میلینی، جسم نورون هم ک مکم از بین می رود و ناتوانی بیمار را رقم می زند.

علائم اولیه ام اس

ام‌اس می تواند باعث بروز علائــم متعدد و متفاوتی بشود و به همین دلیل هیچ لیست مشخصی از علائم اولیه آن وجود ندارد. افراد مختلفی که به این بیماری دچار می شــوند در اوائل بیماری علائــم متفاوتی را تجربه می‌کنند و علائم یک فرد هم می تواند در طول زمان تغییر کند.

اما به هرحــال علائمی وجود دارند که بیشتر دیده می شوند و می توانند ملاک مشکوک شدن به بروز ام اس قرار بگیرند. این علائم عبارتند از:

1. ◼ مشکلات چشم و بینایی

بسیاری از کســانی که در مراحل اولیه بروز ام اس هستند دچار مشکلات بینایی می شوند؛اگرچه معنای این جمله آن نیست که همه مبتلایان به ام اس مشــکلات بینایی را تجربه می‌کنند. این مشکلات معمولا و در بیشــتر موارد بعد از مدتــی بهبود پیدا می‌کنند و در تعداد بســیار کمی از مبتلایان دائمی می شــوند. مشــکلات بینایی در ام اس در چند نوع مختلف مشاهده می شوند که عبارتندا ز:

• Diplopia دوربینی

بیمار در این وضعیت به جای دیدن یک تصویر واحد از سوژه، دو تصویر از آن را در کنار هم یا یکی را بالای دیگری می بیند. دوبینی در ام اس هنگام نگاه کردن به روبه رو یا در یک جهت خاص اتفاق می افتد و معمولا طی چند هفته خودبه خود بهبود پیدا می‌کند.

• Optic Neuritis نوریت چشمی

نوریت چشــمی یا التهاب عصب چشمی که مسوول انتقال پیام های بینایی از چشم به مغز است و معمولا بسیار ســریع در طول چند روز یا حتی چند ساعت اتفاق می افتد. این مشــکل گاهــی در هنگام خواب شروع می شــود و بیمار با بیدار شدن متوجه می شود که دچار مشکل بینایی شــده است.

نوریت چشمی معمولا در ابتدا یکی از چشــم ها را درگیر می‌کند و سپس دیگری را، اما مواردی هم دیده شده است که هر دو چشم با هم درگیر این مشکل شده اند. بیشتر کســانی که دچار نوریت چشمی می شوند در هنگام حرکت دادن چشم احساس درد می‌کنند، شدت این درد در افراد مختلف متفاوت است و حدود ۱۰ درصد از بیماران درد را تجربــه نمی‌کنند و معمولا ظرف چند روز بهبود پیدا می‌کند.

اثر نوریت چشم بر بینایی هم در بیماران مختلف متفاوت است؛ طیف وسیعی از مشکلات از تاری مختصر دید گرفته تا از دست دادن کامل بینایــی و از تاری دید در مرکز تصویر تا مختل شدن تشــخیص رنگ ها ممکن اســت اتفاق بیفتد. بعضی از بیماران نیــز ابراز می‌کنند که موقع حرکت دادن چشم ها جرقه های کوچکی را مشاهده می‌کنند.

• Nystagmus حرکات غیر اردای چشم

حرکات غیرارادی کره چشم به اطراف که دائما تکرار می شوند (نیستاگموس) در طیف وسیعی از مشکلات از جملــه ام اس بروز پیــدا می‌کنند.

ایــن حرکات می توانند به سمت داخل و بیرون یا بالا و پایین باشند و با دامنه حرکت کم یا زیاد شوند. ریز بودن حرکات در بســیاری از بیماران باعث می شود که خود بیمار نسبت به آنها آگاهی نداشته باشد.

• Oscillopsia اوسیلوپسیا

در این وضعیت بیمار احساس می‌کند که تصاویر به ســمت جلو و عقب حرکت می‌کنند که این حرکات می توانند به شکل تند، سریع و واضح باشند یا به شکل لولیدن و نه چندان مشخص و واضح اتفاق بیفتند.

2. ◼ اختــلال در حفظ تعــادل، راه رفتن و احساس گیجی

مانند بقیه علائم ام اس این علامت ها هم در بیماران مختلف با شــدت های متفاوت ظاهر می شــوند که برای عده ای از بیماران احســاس بی ثباتی مختصر و گذراست و برای عده ای دیگر ممکن است مدت های مدید ادامه داشــته باشد.

احســاس لرزش در پاها و همچنین احساس نیاز به انجام حرکات با دقت بیشتر به دلیــل نگرانی برای از دســت دادن تعادل، از دیگر وضعیت هایی هستند که بیماران تجربه می‌کنند.

علت های بروز این علائم متنوع هســتند اما به طور کلی می توان گفت کــه اندام های متفاوتی از بدن در حفظ تعادل موثرند؛ برای مثال چشم ها، گوش داخلی و سنســورهای موجود در عضلات و پوست. بیماری ام اس می توانــد باعث بروز اختــلال در این بخش ها بشود:

• چشم ها

مشکلات بینایی ممکن است منجر به فرستاده شدن اطلاعات مغشوش به مغز و در نتیجه اختلال در تصمیم گیری مغز بــرای هدایت بدن به سمت درست بشود.

• تغییرات حسی

تغییر در حس ها و بروز بی حسی و گزگز کردن هم می تواند باعث گیج شــدن مغز در هنگامت صمیم گیری بشود.

• گوش داخلی

گوش داخلی جدیدترین اطلاعات را درباره وضعیت و زوایای ســر به مغز می رساند. در بیماران مبتلا به ام اس مسیر عصبی انتقال این پیام ها آسیب می بیند و همین موضوع می تواند باعث عدم تعادل بشود.

3. ◼ مشکلات مربوط به مثانه

بیماران در ارتباط با مثانه با دو مساله روبه هستند؛ یکی مشکل در پر شــدن مثانه و دومی در تخلیه آن اســت. یک مثانه طبیعی ظرفیت تحمل حجم مشخصی از ادرار را دارد و بعد از نزدیک شدن به ظرفیتن هایی گیرنده هایی که در دیواره مثانه هستند پیام هایی را برای نیاز به تخلیه به مغز ارسال می‌کنند.

به هرحال حفظ کارکرد طبیعی مثانه به همکاری دو نوع ماهیچه مســوول نگهداری و تخلیه ادرار مربوط است.

• مشکل در نگهداری ادرار: هنگامی که اعصاب ســتون مهره ها به دلیل ابتلا به ام اس آســیب دیده باشــند، با جمع شــدن مقدار کمــی ادرار در مثانه پیام هــای عصبی نیاز بــه تخلیه به مغز فرســتاده می شوند و بیمار دچار تکررا درار می شود.
• مشــکل در تخلیه ادرار: اختــلال در عملکرد طبیعی عضلاتی از دیواره مثانه که وظیفه تخلیه ادرار را دارند باعث می شــود که جریان ادرار ضعیف و دفع آن ناکارآمد بشود؛ در نتیجه همیشه مقداری ادرار در مثانه باقی می مانــد. ادامه این روند می تواند منجر به مشکلات جدی مثانه بشود.
• عفونــت مجاری ادراری: مشــکلات مثانه در درازمدت می تواننــد منجر به عفونت مجاری ادراری شوند که شباهت علائم آن با علائم قبلی گاهی باعث عدم تشــخیص و درمان آن می شود.احساس درد در مجاری ادراری و کدر شــدن ادرار نیــز می توانند از نشانه های عفونت ادراری باشند.